Osobe sa mentalnim poremećajem suočavaju se sa znatno višim stopama mortaliteta u poređenju sa opštom populacijom, što rezultira prosečno smanjenim životnim vekom od 7,1 godina za žene i 10,1 godina za muškarce. Takođe, ove osobe imaju znatno veću verovatnoću da će imati oslabljene, lošije društvene veze. Dosta dobro je dokumentovan recipročan odnos, gde su osobe sa mentalnim poremećajem sklone da postanu društveno izolovanije, dok su osobe sa smanjenim društvenim vezama takođe sklonije razvoju mentalnih poremećaja. Prethodne studije su pokazale da su osobe koje imaju i mentalne poremećaje i oslabljene društvene veze u povećanom riziku od negativnih ishoda u smislu ozbiljnosti simptoma, oporavka i socijalnog funkcionisanja. Iako su neke prethodne studije takođe istraživale oslabljene društvene veze kao faktor mortaliteta u kontekstu mentalnih poremećaja, ovi nalazi su bili nekonzistentni i bez jasnih zaključaka. Razumevanje međusobnog delovanja ovih faktora moglo bi biti važno za identifikaciju grupa sa visokim rizikom od prerane smrti, što može potaći ciljana preventivna delovanja, te pomoći u rasvetljavanju osnovnih uzročnih faktora u uočenom jazu u očekivanoj dužini života. Stoga je ova studija imala za cilj da ispita kakva je povezanost mentalnih poremećaja sa tri različita aspekta oslabljenih društvenih veza (usamljenost, socijalna izolacija i niska socijalna podrška) na mortalitet, uzimajući u obzir pol, starost i neke od najvažnijih karakteristika mentalnih poremećaja.
Podaci za ovu kohortnu studiju sa 162.604 učesnika potiču iz Danske nacionalne zdravstvene ankete, koja se sprovodi svake četvrte godine. Samoprijavljene informacije o društvenim vezama povezivane su sa podacima iz nacionalnog registra o mentalnim poremećajima i mortalitetu.
Danska nacionalna zdravstvena anketa, između ostalog, procenjuje usamljenost, socijalnu izolaciju i nisku socijalnu podršku. Usamljenost se obično definiše kao nepoželjno emocionalno stanje koje proizlazi iz percipiranog nedostatka društvenih kontakata, i procenjivana je danskom verzijom skale usamljenosti gde su osobe koje su postigle rezultat 7 ili više klasifikovane su kao usamljene. Socijalna izolacija se odnosi na objektivno stanje ograničenih društvenih kontakata, i merena je pomoću indeksa zasnovanog na četiri indikatora društvenih kontakata:
- život u jednočlanom domaćinstvu (da = 1, ne = 0),
- nezaposlen i neuključen u programe obrazovanje (da = 1, ne = 0),
- manje od jednog mesečnog kontakta sa prijateljima (da = 1, ne = 0)
- manje od jednog mesečnog kontakta sa porodicom izvan domaćinstva (da = 1, ne = 0).
Osobe sa rezultatom 3 ili 4 su klasifikovane kao socijalno izolovane.
Socijalna podrška u ovom istraživanju bilo je usmereno na percipiranu emocionalnu podršku. Inspirisani sa “MOS Social Support Instrument”, socijalna podrška procenjivana je samo jednim pitanjem, “Da li imate nekoga sa kim možete da razgovarate ako imate problema ili potrebu za podrškom?”, i sa četiri ponuđena odgovora: “Da, uvek”, “Da, uglavnom”, “Da, ponekad” i “Ne, nikada ili skoro nikada”. Poslednje dve opcije odgovora klasifikovane su kao niska socijalna podrška.
Informacije o mentalnim poremećajima u 18 godina koje su prethodile učešću u anketi uključivale su dijagnoze bazirane na Međunarodnoj klasifikaciji bolesti, deseta revizija (ICD-10), a kao i informacije o dijagnostičkoj kategoriji inicijalne dijagnoze, primarnom tipu kontakta sa psihijatrijskim bolničkim službama, broju kontakata sa psihijatrijskim bolničkim službama, i vremenu od poslednjeg kontakta sa psihijatrijskim bolničkim službama.
U uzorku koji je uključivao 162 497 osoba, prosečna starost je bila 48,3 godine, 50,6% su bile žene, a 7,7% imalo je prethodno dijagnostikovan mentalni poremećaj iz bolničkih ili ambulantnih psihijatrijskih službi. Broj osoba klasifikovanih kao usamljene, socijalno izolovane i sa niskom socijalnom podrškom, redom, bio je 9829 (7,6%), 4720 (3,5%) i 21 370 (14,9%). Među osobama sa mentalnim poremećajem, 3869 (40,6%) je iskusilo usamljenost, socijalnu izolaciju i/ili nisku socijalnu podršku, dok je to bio slučaj kod 24 414 (18,3%) osoba bez mentalnog poremećaja. Osobe sa mentalnim poremećajem su takođe bile sklonije da dožive istovremenu usamljenost, socijalnu izolaciju i nisku socijalnu podršku u poređenju sa osobama bez mentalnog poremećaja.
Otkrivena je znatno viša stopa mortaliteta nego što se očekivalo među muškarcima sa mentalnim poremećajem i slabim društvenim vezama, dok kod žena povišen mortalitet nije mogao biti pripisan interakciji između ovih faktora. Nije pronađen jasan trend za interakciju između mentalnih poremećaja i slabih društvenih veza prema starosti i različitim karakteristikama mentalnog poremećaja.
U analizama podgrupa, otkriveno je da muškarci, ne i žene, sa mentalnim poremećajem i smanjenim društvenim vezama imaju povećane stope mortaliteta u poređenju sa očekivanim.
Nije bilo moguće doneti zaključke o uzročnosti, niti o vremenskom redosledu mentalnih poremećaja i oslabljenih društvenih veza.
Muškarci sa koegzistirajućim mentalnim poremećajem i oslabljenim društvenim vezama predstavljaju ranjivu grupu.
U zaključku, nalazi sugerišu da postoje razlike među polovima u meri u kojoj kombinacija mentalnog poremećaja i smanjenih društvenih veza dovodi do povećane smrtnosti od svih uzroka. Stopa smrtnosti među muškarcima, ne i ženama, sa istovremenim mentalnim poremećajem i smanjenim društvenim vezama, bila je znatno viša od očekivane. Svest o povišenim stopama smrtnosti među društveno izolovanim muškarcima sa mentalnim poremećajima mogla bi biti važna za unapređenje i usmeravanje preventivnih napora u psihijatrijskim službama.
Izvor: Laustsen LM, Ejlskov L, Chen D, et al. Interaction between mental disorders and social disconnectedness on mortality: a population-based cohort study. The British Journal of Psychiatry. Published online 2024:1-8. doi:10.1192/bjp.2024.68