Nacionalno reprezentativna studija slučaj-kontrola
Opšta medicina igra ključnu ulogu u prevenciji samoubistava, jer je ona obično tačka kontakta sa zdravstvenim sistemom i najčešće korišćena zdravstvena usluga od strane pacijenata koji su izvršili samoubistvo pre njihove smrti. Prethodnim međunarodnim istraživanjima je već ukazano na povećanu verovatnoću konsultacija sa lekarom opšte prakse u zadnjoj godini života pre izvršenja samoubistva, u poređenju sa opštom populacijom. Međutim, relativno slabo je poznato da li se ovaj obrazac proteže i na periode duže od jedne godine pre samoubistva, kao i to kako rizik od samoubistva u vezi sa konsultacijama u primarnoj zdravstvenoj zaštiti varira među različitim sociodemografskim podgrupama.
U ovoj studiji je korišćen veliki uzorak populacije iz Engleske u cilju analize obrazaca konsultacija sa zdravstvenim radnicima u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, kako bi se identifikovali pacijenti sa većim rizikom od samoubistva. Konkretno, ciljevi studije su sledeći:
- kvantifikovati rizik od samoubistva u odnosu na broj konsultacija sa primarnom zdravstvenom zaštitom u godini pre samoubistva, uključujući analizu povezanosti između samoubistva i učestalosti konsultacija među važnim sociodemografskim i kliničkim podgrupama;
- opisati obrasce konsultacija u pet godina pre samoubistva; i
- istražiti uobičajene razloge zbog kojih su pacijenti koji su izvršili samoubistvo konsultovali primarnu zdravstvenu zaštitu u poslednjoj godini života.
Ova studija je koristila podatke iz velikih baza podataka o primarnoj zdravstvenoj zaštiti iz Velike Britanije, iz perioda od 1. januara 2001. do 31. decembra 2019. Sprovedena je studija slučaj-kontrola, sa podacima o pojedincima koji su bili stari najmanje 15 godina, i koji su imali imali kompletnu dokumentaciju o posetama od najmanje 1 godinu pre samoubistva. Formirane su dve grupe: grupa slučaja i kontrolna grupa. U grupu slučaja ubačena su sve osobe koje su izvršile samoubistvo ili su umrle od neodređenog uzroka tokom perioda studije, a kontrolnu grupu je, izabrano metodom slučajnog uzorka, činilo do 40 živih pacijenata za svakog pojedinog iz grupe slučaja, a čiji se zdravstveni kartoni nalaze u istoj opštoj praksi koju je posećivala ta osoba iz grupe slučaja.
Pod validne kontakte prihvaćeni su samo aktivni susreti između pacijenata i pružalaca primarne zdravstvene zaštite, uključujući i telefonske konsultacije, kao i konsultacije sa bilo kojim članom kliničkog tima primarne zdravstvene zaštite (uključujući medicinske sestre, fizioterapeute i tako dalje). Pisma, tekstualne ili e-mail poruke, ili susreti van primarne zdravstvene zaštite su isključeni iz studije.
Prikupljane su informacije o učestalosti konsultacija iz bilo kog razloga, na godišnjem nivou do 5 godina pre samoubistva/indeksnog datuma, i na mesečnom nivou u poslednjoj godini pre samoubistva (nepreklapajući periodi).
Ukupno 594.674 pacijenata bilo je kvalifikovano za uključivanje u studiju: 14.515 (2,4% uzorka) koji su umrli od samoubistva (grupa slučaja) i 580.159 (97,6%) koji su bili kontrolni pacijenti (kontrolna grupa). U godini pre samoubistva, 12.498 (86,1%) pacijenata iz grupe slučaja i 448.427 (77,3%) pacijenata iz kontrolne grupe konsultovalo se barem jednom sa zdravstvenim profesionalcima primarne zdravstvene zaštite.
U grupi slučaja, srednja vrednost broja konsultacija u poslednjoj godini bila je 10, dok je u kontrolnoj grupi bila 6. U grupi slučaja, učestalosti konsultacija su se povećavale svake godine u pet godina pre samoubistva, s posebno izraženim porastom u poslednja tri meseca pre smrti, pri čemu je najviša stopa konsultacija zabeležena u zadnjem mesecu pre izvršenja samoubistva. U kontrolnoj grupi, stope konsultacija su bile značajno stabilnije tokom vremena.
Najčešći razlozi za konsultacije pre samoubistva kod pacijenata iz grupe slučaja bili su vezani za analizu terapije i potreba za receptima, zatim depresija i bol. Za kontrolnu grupu, najčešći razlozi uključivali su bol, kašalj i hipertenziju.
Povećani rizik od samoubistva povezan sa učestalim konsultacijama zabeležen je u svim sociodemografskim grupama, kao i kod pacijenata sa i bez psihijatrijskih komorbiditeta. Međutim, određene grupe su pokazale veći rizik u odnosu na njihove kontrolne grupe: žene (OR 9.50), pacijenti starosti 15 do 45 godina (OR 8.08), pacijenti sa manjim stepenom socioekonomske deprivacije (OR 6.56) i pacijenti sa dijagnostikovanim psihijatrijskim stanjima (OR 4.57).
Zaključak autora studije je da je povećana učestalost konsultacija sa službom opšte medicine u poslednjoj godini pre samoubistva povezana sa povećanim rizikom od samoubistva, bez obzira na sociodemografske karakteristike ili prisustvo/odsustvo dijagnostikovanih psihijatrijskih bolesti. Rutinske konsultacije, poput poseta zbog potrebe za receptima, predstavljaju ključne prilike za procenu rizika od samoubistva i identifikaciju pacijenata visokog rizika.
Preporučuje se lekarima u službi opšte medicine da kada uvide povećanje učestalosti konsultacija nekog pacijenta, posebno više od jednom mesečno, da je potrebno da koriste rutinske posete takvih pacijenata da razmotre psihijatrijske bolesti, posebno depresiju, jer je dokazano da poboljšano prepoznavanje i lečenje depresije može pomoći u smanjenju broja samoubistava.
Izvor: Primary care consultation patterns before suicide: a nationally representative case–control study Danah Alothman, Sarah Lewis, Andrew W Fogarty, Timothy Card, Edward Tyrrell British Journal of General Practice 28 May 2024; BJGP.2023.0509. DOI: 10.3399/BJGP.2023.0509